Uitleggen hoe je lesgeeft
Een collega komt naar je toe en vraagt hoe het komt dat het zo rustig is bij jou in de klas, terwijl je zelden boos op kinderen wordt. Je denkt even na en zegt: ‘Ik vind het belangrijk dat de kinderen zich veilig voelen in de klas. En hoe ik dat doe? Ja gewoon…’ Waarom is het zo lastig om aan iemand anders uit te leggen hoe je lesgeeft? Deze blog geeft antwoord op deze vraag en geeft een oplossing voor dit probleem.
Onderzoek
Naar het kunnen verwoorden hoe en waarom je bepaalde zaken doet, is in het onderwijs nog weinig onderzoek gedaan. Wel wordt hierover literatuur (e.g. Tartwijk, Wubbels & Zwart, 2017) uitgegeven die gebaseerd is op onderzoeken uit o.a. de medische wereld. Zo hebben Rikers, Boshuizen en Schmidt (2002) een onderzoek gedaan bij medische experts en subexperts en zij beschrijven de theorie van kennis encapsulatie.
Startende en ervaren leerkrachten
Subexperts kunnen vergeleken worden met startende leerkrachten, en de experts kunnen vergeleken worden met ervaren leerkrachten. Subexperts hebben volgens Rikers et al. (2002) nog weinig ervaring opgedaan in de praktijk, maar zij hebben wel kennis opgedaan d.m.v. het lezen van literatuur en het volgen van lessen/colleges. Hun beredeneringsproces is daarom gebaseerd op gedetailleerde concepten. Experts hebben veel ervaring opgedaan in de praktijk en hun kennis is een meer impliciete rol gaan spelen. De concepten zijn geclusterd/geëncapsuleerd, zodat experts tussenliggende concepten kunnen overslaan en op een snellere manier kunnen redeneren.
Beredeneringsproces
Bovenstaande theorie verklaart waarom het zo lastig is voor ervaren leerkrachten om te verwoorden hoe ze lesgeven of iets bereiken met hun klas. Het beredeneringsproces tijdens het handelen in de klas gaat zo snel, dat het lastig om dit in woorden te vatten. Wellicht lukt het om een aantal geclusterde concepten te verwoorden, maar hier zit vaak nog veel verborgen kennis onder.
Concept map
Een hulpmiddel om kennis te expliciteren is de concept map (Coffey, Hoffman & Cañas, 2006). Een concept map lijkt op een mindmap die in kleuterklassen gebruikt worden. Met de kinderen bespreek je bijvoorbeeld waar zij allemaal aan denken bij het onderwerp ‘auto’ en tussen de woorden worden soms pijltjes geplaatst. Een mindmap bij de kleuters blijft vaak vrij simplistisch en een concept map kan complexer worden. Concept maps zijn schematische overzichten en bevatten concepten, clusters van concepten, hiërarchische structuren en links tussen concepten (Vink, 2014).
Praktische tips
De concept maps kun je gebruiken om jouw handelen te expliciteren. Wanneer je als duo’s apart of samen een concept map maakt, kan deze helpen om in gesprek te gaan over het handelen in de klas. Hoe geef jij les en welke kennis is hieraan verbonden? Waarschijnlijk kun je lang doorgaan met het ontwerpen van de concept maps om al jouw kennis een plek erin te geven. Het maken van een concept map is geen doel op zich, maar een hulpmiddel waarmee je kunt leren van elkaar.
Referenties
Coffey, J., Hoffman, R., & Cañas, A. (2006). Concept map-based knowledge modeling: Perspectives from information and knowledge visualization. Information Visualization, 5(3), 192-201. https://doi.org/10.1057/palgrave.ivs.9500129
Rikers, R. M. J. P., Schmidt, H. G., & Boshuizen, H. P. A. (2002). On the constraints of encapsulated knowledge: Clinical case representations by medical experts and subexperts. Cognition and Instruction, 20(1), 27-45. https://doi.org/10.1207/S1532690XCI2001_2
Van Tartwijk, J., Wubbels, T., & Zwart, R. C. (2017). Developing teachers’ competences with the focus on adaptive expertise in teaching. In D. J. Clandinin & J. Husu (Eds.), The SAGE Handbook of Research on Teacher Education (pp. 820-835). London: Sage.
Vink, S., Van Tartwijk, J., Bolk, J., & Verloop, N. (2015). Integration of clinical and basic sciences in concept maps: A mixed-method study on teacher learning (Dissertatie). Geraadpleegd van https://bmcmededuc.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12909-015-0299-0
